Manga
Manga (jap. 漫画: man – niepohamowane, ga – obrazy)
– japońskie słowo wywodzące się ze sposobu ozdabiania rycin i innych
form sztuki użytkowej, współcześnie oznacza japoński komiks.
Manga wyewoluowała z miksu ukiyo-e i wschodniego stylu rysowania, a
swoją obecną formę przybrała krótko po II wojnie światowej. Manga jest
drukowana głównie w czerni i bieli, nie licząc okładek i ewentualnie
kilku pierwszych stron.
Niewielka ilość całkowitego mangowego rynku w Japonii doczekuje się
adaptacji w formie anime, zazwyczaj po tym gdy dany tytuł będzie cieszył
się powodzeniem. Historie często są modyfikowane, by lepiej odpowiadały
większości rynku i mieściły się w regulacjach związanych z animacją.
Pochodzenie
Manga hokusajowska – kąpiący się ludzie
Dosłownie tłumacząc, manga oznacza ‘niepohamowane obrazy’. Słowo manga
dostało się do powszechnego użytku po opublikowaniu w XIX wieku Hokusai
Manga, zawierającej posortowane rysunki ze szkicowników znanego artysty
ukiyo-e, Hokusaia, jednak już gi-ga (lit. zabawne obrazki) rysowane w
XII wieku przez różnych artystów zawierają wiele mangopodobnych
elementów, takich jak nacisk na historie i proste, artystyczne linie.
Gdy Stany Zjednoczone rozpoczęły handel z Japonią, Japonia starała się
unowocześnić i dogonić resztę świata. Z tego powodu sprowadzono
wschodnich artystów, by uczyli japońskich studentów o linii, formie i
kolorze – rzeczach, na których nigdy nie koncentrowano się w ukiyo-e, bo
treść była uważana za bardziej istotną. Manga w obecnej formie
zaistniała dopiero po II wojnie światowej, gdy rząd odwołał nakaz
propagandy i pojawiło się wielu nowych wydawców.
W XX wieku, słowo manga zaczęło odnosić się do komiksu. Mimo, że
angielskie komiks, jest w pewnym sensie amerykańskim odpowiednikiem
mangi, manga ma znacznie większe znaczenie w japońskiej kulturze niż
komiks w kulturze amerykańskiej. Manga jest głęboko respektowana zarówno
jako forma sztuki jak i popularnej literatury. Tak jak jej amerykański
odpowiednik, manga była i jest krytykowana za zawartą w niej przemoc i
podteksty seksualne, jednak nie ma oficjalnych zakazów prawnych, które
próbowałyby limitować to, co może być rysowane w mandze, nie licząc
niejasnych praw odnoszących się do wszystkich publikowanych materiałów
mówiących że ogólnie nieprzyzwoite dzieła nie powinny być sprzedawane.
Ta wolność pozwoliła artystom rysować mangi dla każdej grupy wiekowej i
na każdy temat.
Format mang
Przykładowy sposób czytania oryginalnej mangi
Magazyny mangowe mają zazwyczaj wiele serii wydawanych jednocześnie,
średnio 20-40 stron ulokowanych dla każdej serii w danym wydaniu. Te
mangowe magazyny, zwane też magazynami antologicznymi, są zazwyczaj
drukowane na papierze o niskiej jakości i mogą mieć od 200 do ponad 850
stron. Magazyny mangowe mogą też zawierać pojedyncze historyjki i różne
czteropanelowe yonkomy (odpowiednik comic-stripów). Serie mangowe mogą
być wydawane wiele lat, jeśli cieszą się powodzeniem. Mangowi artyści
czasami zaczynają od kilku pojedynczych historyjek, żeby stać się
bardziej znanym. Jeśli te historyjki okażą się sukcesem i dostaną dobre
recenzje, są kontynuowane.
Gdy seria jest publikowana już od jakiegoś czasu, często historyjki
zostają zebrane razem i wydrukowane, w rozmiarach przypominającymi
książkę, zadedykowanych im, tomikach zwanych tankōbon. Tomiki te są
zazwyczaj wydawane są na papierze wyższej jakości i są użyteczne dla
tych, którzy chcą dogonić daną serię, żeby móc kontynuować czytanie jej
w magazynach, lub jeśli koszty tygodników i miesięczników są dla nich za
wysokie. Niedawno zaczęły być drukowane wersje delux, jako że czytelnicy
postarzeli się i ich potrzeba czegoś specjalnego wzrosła. Stare mangi
zostały też ponownie wydrukowane na nieco gorszej jakości papierze i
sprzedane za 100 jenów każdy, by mogły konkurować z rynkiem używanych
książek.
Manga jest klasyfikowana według wieku i płci odbiorców. Generalnie
książki i magazyny dla chłopców (shōnen) i dziewcząt (shōjo) mają
odróżniające się okładki i są ustawione na innych półkach w większości
księgarni.
Wiele rzeczy pojawia się w mangowym formacie, włączając w to ulotki z
poszukiwanymi przestępcami.
Tradycyjnie manga jest zapisana od prawej do lewej strony. Niektórzy
wydawcy tłumaczonej mangi trzymają się takiego formatu, ale niektórzy
odwracają kierunek od lewego do prawego, żeby ułatwić czytanie zachodnim
czytelnikom.
Manga poza Japonią
Manga była tłumaczona na wiele różnych języków w różnych krajach,
włączając w to Koreę, Chiny, Francję, Niemcy, Włochy i wiele innych. W
USA rynek mangowy wciąż jest raczej mały, zwłaszcza w porównaniu do
rynku anime.
Ponieważ japoński jest zazwyczaj pisany od prawej do lewej w fikcji, w
Japonii manga jest rysowana i publikowana w ten sposób. Gdy różne tytuły
były tłumaczone na inne języki, grafika i layout były odwracane w
procesie zwanym floppingiem tak, żeby książki mogły być czytane od lewej
do prawej. Jednak, różni twórcy, tacy jak Akira Toriyama, nie zgadzali
się na taki sposób modyfikacji swoich dzieł i zażyczyli sobie, żeby
zagraniczne wersje utrzymały oryginalny format od prawej do lewej.
Wkrótce, z powodu nacisku fanów i twórców, więcej wydawców zaczęło
oferować format od prawej do lewej, a format od lewej do prawej zaniknał,
nie licząc wyjątków.
Tłumaczona manga często zawiera notki odnośnie detali dotyczących
japońskiej kultury, które mogłyby nie być zrozumiałe dla obcokrajowców.
Jednym z krajów o stosunkowo dużym rynku mangowym jest Francja. Wiele
dzieł publikowanych we Francji należy do gatunków niezbyt dobrze
reprezentowanych poza Japonią, takich jak dramaty dla dorosłych lub
formy eksperymentalne.
Wydawnictwo Chuang Yi publikuje mangę po angielsku i chińsku w
Singapurze; niektóre angielskojęzyczne tytuły tego wydawnictwa są
importowane do Australii i Nowej Zelandii.
W Indonezji manga szybko stała się jednym z najszybciej rosnących
rynków, a kraj ten stał się jednym z najlepiej prosperujących rynków
mangowych poza Japonią. Manga w Indonezji jest publikowana przez Elex,
Media Komputindo, Acolyte, Gramedia. Manga mocno wpłynęła na
indonezyjski przemysł komiksowy.
W Australii wiele popularnych japońsko- i chińskojęzycznych mang i anime
jest wydawanych przez Madman Entertainment.
Inną popularną formą dystrybucji mangi poza Japonią są skanlacje –
rozprowadzane przez Internet, w większości nielegalnie. Zazwyczaj mała
grupa ludzi skanuje oryginalną wersję serii nie posiadającej jeszcze
licencji w języku, na który chcą ją przetłumaczyć. Tłumaczą ją i
udostępniają zwykle przez IRC lub BitTorrent. Większość grup
skanlacyjnych życzy sobie żeby ściągający zaprzestali rozprowadzania i
zakupili oryginalne kopie, gdy dana manga zostanie zlicencjonowana,
jednak powszechnym problemem jest fakt, że czytelnicy mogą kontynuować
używanie nieautoryzowanych kopii. Wielu czytelników woli skanlacje z
powodu częstych zmian w oficjalnych tłumaczeniach, mimo że skanlacje są
bardziej narażone na niezamierzone błędy spowodowane różnym stopniem
znajomości języka nieopłaconych skanlatorów. Niektórzy skanlatorzy
poprawiają pomyłki, jednak jest to rzadkie w porównaniu do oficjalnych
firm.
W Korei mangę można znaleźć w większości księgarni, jednak często manga
jest czytana online, za znacznie niższą opłatą niż cena komiksu. Wydawcy
tacy jak Daiwon i Seoul Munhwasa dostarczają najbardziej popularnych
mang w Korei.
W Tajlandii przed 1992-1995 prawie cała dostępna manga była szybka,
niezlicencjonowana i o niskiej jakości. Niedawno zaczęły pojawiać się
zlicencjonowane tłumaczenia, ale wciąż są tanie w porównaniu do tych w
innych krajach. Najwięksi tajlandzcy wydawcy mangi to Vibunkij, Siam
Inter Comics, Nation Edutainment i Bongkouh.
Manga okazała się tak popularna, że nowe wydawnictwa takie jak Antarctic
Press, Oni Press, Seven Seas Entertainment, TOKYOPOP, a nawet Archie
Comics zaczęły wydawać własne, inspirowane mangą dzieła, które mają taką
samą stylizację jak w mandze. Pierwsze z tych dzieł pojawiły się w 1985
roku, gdy Ben Dunn, założyciel Antarctic Press, wypuścił Mangazine i
Ninja High School.
Podczas gdy Antarctic Press aktywnie odnosiło się do swoich dzieł
„amerykańska manga”, nie wszystkie z tych zainspirowanych mangą dzieł są
tworzone przez Amerykanów. Wielu artystów pracujących nad seriami z
Seves Seas Entertainmene, takimi jak Last Hope i Amazing Agent Luna to
Filipińczycy, a TOKYOPOP zatrudnia różnych artystów z Korei i Japonii do
pracy nad takimi tytułami jak Warcraft i Princess Ai.
Pierwszą mangą wydaną w Polsce było "Aż do nieba" (jap. Ten-no hate made),
autorstwa Riyoko Akedy, wydane przez wydawnictwo JPF (Japonica Polonica
Fantastica). Aktualnie na polskim rynku mangowym działają takie
wydawnictwa jak JPF, Waneko czy Egmont i możemy znaleźć tytuły takie jak
Sailor Moon, Yami-no matsuei (shoujo), Love Hina, Fullmetal Alchemist (shounen)
oraz Crying Freeman lub Heat (seinen). Polski rynek mangowy rozwija się
w niezwykle szybkim tempie i chociażby na dzień dzisiejszy na rok 2007
mamy już zapowiedziane cztery nowe tytuły i oczywiście kontynuacje
wydawanych już serii.
Mangowy styl
Najpopularniejszy i najbardziej rozpoznawalny styl mangi jest bardzo
charakterystyczny. Linia góruje nad formą, a rozkład paneli jest inny
niż we wschodnim komiksie. Panele i strony zazwyczaj czyta się od prawej
do lewej, tak jak w tradycyjnym japońskim piśmie. Mimo że grafika waha
się między bardzo realistyczną a bardzo komiksową, postaci zazwyczaj
wyglądają „wschodnio” lub mają duże oczy. Duże oczy stały się stałym
elementem w mandze i anime odkąd w latach 60. XX wieku Osamu Tezuka,
twórca Astro Boya, uznawany za ojca współczesnej mangi, zaczął tak je
rysować, mimikując styl kreskówek Disneya. Jednak jako że manga jest
bardzo urozmaiconym typem sztuki, nie wszyscy mangowi artyści trzymają
się tej konwencji, spopularyzowanej przez anime takie jak Akira,
Czarodziejka z Księżyca, Dragon Ball i Ranma ½.
Wielu mangowych artystów nie uważa jakoby ich postaci i historie miały
być wykute z kamienia, więc grupa postaci może nawiązywać znajomości,
zdobywać pracę itd. w jednym zestawieniu historii, tylko po to by w
innej historii te same postacie nie znały się. Znana z tego jest seria
Tenchi: składa się ona z trzynastu różnych, dosyć niezwiązanych ze sobą
historii, toczących się wokół Tenchiego i jego przyjaciół.
Międzynarodowy wpływ
Manga od dawna ma wpływ na międzynarodowy komiks i animację, np. w
niektórych komiksach amerykańskich twórców komiksów alternatywnych,
takich jak Frank Miller i Scott McCloud, widać wpływ mangi.
Główny mangowy styl miał też silny wpływ na takich artystów jak
Amerykanie Bian Wood i Becky Cloonan (Demo) oraz Kanadyjczycy Brian Lee
O'Malley (Lost at Sea), którzy zdobyli podziw za swoje dzieła poza kołem
fanów mangi i anime. U tych artystów widać wiele niemangowych wpływów,
bardziej odpowiadających ludziom nie czytającym mangi. Mają oni swoje
korzenie w subkulturze mangi/anime ich regionu.
Amerykański artysta Paul Pope pracował w Japonii dla Kodanshy nad
mangową antologią Afternoon. Zanim został zwolniony (z powodu zmiany
redaktorskiej w Kodanshy), rozwijał wiele pomysłów dla antologii, które
później opublikował w USA jako Heavy Liquid. W rezultacie jego prace
zawierają silny wpływ z mangi, pozbawiony wpływów międzynarodowej
kultury otaku.
We Francji istnieje ruch Nouvelle Manga zapoczątkowany przez Frédérica
Boileta, dążący do złączenia dojrzałej wyszukanej mangi dnia codziennego
z artystycznym stylem tradycyjnego francusko-belgijskiego komiksu.
Podczas gdy ten ruch zawiera też japońskich artystów, wielu innych
francuskich rysowników zdecydowało do niego dołączyć.
Ponadto istnieje wielu artystów-amatorów, na których duży wpływ miał
styl mangowy. Wielu z nich ma swoje małe wydawnictwa. Komiksy i mangi
sieciowe w tym stylu stały się również bardzo popularne (patrz:
Megatokyo, Kokoart). Większość z tych artystów nie jest jeszcze
rozpoznawalna poza społecznością fanów mangi. Wielu ludzi spoza tych
okręgów widzi te dzieła jako zbyt skoncentrowane na amerykańskiej
subkulturze anime, gdy powinny przedstawiać historie dla obszerniejszej
widowni...
Obok głównego nurtu
Niektórzy mangowi artyści produkują dodatkowe, często niezwiązane,
materiały zwane jako omake (lit. bonusowe lub ekstra). Zdarza się też,
że publikują nieukończone rysunki i skecze, znane jako oekaki (lit.
szkice).
Nieoficjalne komiksy tworzone przez fanów nazywane są dōjinshi. Niektóre
dōjinshi kontynuują istniejące serie lub tworzą całkiem nowe, używając
oryginalnych postaci, tak jak w fanowskiej fikcji fanfic. Dodatkowo inne
dōjinshi są wydawane przez małych amatorskich wydawców poza głównym
komercjalnym rynkiem. Comiket, największy konwent komiksów na świecie,
zbierający ponad 400000 uczestników w ciągu 3 dni, jest przeznaczony dla
dōjinshi.
Typy mangi
Wiele z tych gatunków można też łatwo przypisać do anime, które bardzo
często zawiera adaptacje mangi, i japońskich gier komputerowych
(niektórych też będących adaptacją mangi).
Według widowni
• josei: (lub redikomi) kobiety
• kodomo: dzieci
• seinen: mężczyźni (w Japonii raczej nie używa się określenia hentai,
na które mówi się po prostu komiks dla dorosłych/mężczyzn)
• shōjo: młode i nastoletnie dziewczyny
• shōnen: młodzi i nastoletni chłopcy
Gatunki
• alternatywna (zobacz też: garo)
o hekiga (obrazy dramatyczne)
o la nouvelle manga (francusko-belgijsko-japoński ruch artystyczny)
o semi-alternatywne (popularny styl indywidualistycznych publikacji)
• walczący kompani (nie ma oficjalnej nazwy)
• mahō shōjo (lub magical girl)
• mecha (wielkie roboty)
• shōjo-ai (lub yuri; lesbijski romans)
• shōnen-ai (lub yaoi, gejowski romans)
• dōjinshi: fan-art
Mangi znane na świecie
Poniżej znajduje się lista niektórych mang, które zostały dostrzeżone
także poza granicami Japonii:
• Akira
• Angelic Layer
• Appleseed
• Ayashi no Ceres
• Azumanga Daioh
• Black Jack
• Bleach
• Chibi Maruko-chan
• Domu
• D N Angel
• Dragon Ball
• Dr Slump
• Death Note
• Berserk
• Brzoskwinia
• Card Captor Sakura
• Chobits
• Clover
• Cowboy Bebop
• Doraemon
• Eden: It's an Endless World!
• Excel Saga
• Full Metal Panic!
• Full Metal Panic Fumoffu
• Fullmetal Alchemist
• FullMoon wo Sagashite
• Fushigi Yuugi
• Ghost in the Shell
• Gravitation
• Great Teacher Onizuka
• Green Green
• Battle Angel Alita (Gunnm)
• Haibane Renmei
• Hunter × Hunter
• Hasło Brzmi Sailor V
• Hello, Hari-Nezumi
• Hellsing
• Ichigo 100%
• InuYasha
• I"s
• Jungle wa itsumo Hare nochi Guu
• Kamikaze Kaito Jeanne
• Kannazuki No Miko (Kannaduki No Miko)
• Kapitan Jastrząb (Captain Tsubasa)
• Kareshi Kanojo No Jijou
• Kochikame (Kochira-Katsushikaku-Kameari-Kōenmae-Hashutsujo)
• Love Hina
• Mahou Sensei Negima
• Magic Knight Rayearth
• Naruto (anime)
• NieA under 7
• Neon Genesis Evangelion
• Oh! My Goddess!
• One Piece
• Paradise Kiss
• Pokémon Special
• Ranma ½
• Ragnarok
• RG Veda
• Rurōni Kenshin
• Saikano
• Sailor Moon (Bishōjo senshi sailor Moon)
• Sayiuki
• Sazae-san
• Shaman King
• Seimaden
• Serial Experiments Lain
• Shinshi Doumei Cross
• Slam Dunk
• Magiczni wojownicy (Slayers)
• Tiger Mask
• Time Stranger Kyoko
• Tokyo Babylon
• Tokyo Mew Mew
• Tsubasa Reservoir Chronicle
• Usagi Yojimbo
• Watashi no suinahito
• Wish
• Vampire Princess Miyu
• X
• Yu-Gi-Oh! (Yugiou)
• Yumegari
• xxxHOLiC